Đến thời mũi tiêm đẩy?
Một số mũi tiêm vắc xin COVID-19 sẽ hiệu quả hơn trong việc chống lại một số biến thể nhất định của virus SARS-CoV-2 gây ra COVID-19. Nhưng những vắc xin khác còn nhằm mục đích bao gồm chống lại một số loại virus gây bệnh hô hấp nghiêm trọng, bao gồm cả bệnh SARS đầu tiên – vốn gây ra các đợt bùng phát từ năm 2002 đến năm 2004, hoặc thậm chí tất cả các virus trong chủng họ coronavirus.
Các công ty đang thử nghiệm các loại vắc xin không cần giữ lạnh, không cần tiêm 2 mũi, gây ít tác dụng phụ hơn, có thể được sản xuất hiệu quả hơn và có thể được phân phối mà không cần kim tiêm để dễ dàng cung cấp hơn ở các vùng nông thôn và các nước đang phát triển thế giới.
Ông Scot Roberts – Giám đốc khoa học của Altimmune, một công ty công nghệ sinh học có trụ sở tại Gaithersburg, Maryland (Mỹ) cho biết: “Có một lịch sử lâu dài trong việc tiêm chủng vắc xin thế hệ thứ hai được cải tiến hơn nhiều lần so với vắc-xin thế hệ đầu. Đó là cách vận hành của việc sản xuất vắc xin”. Công ty Altimmune của ông Roberts đang phát triển một loại vắc xin COVID-19 ở dạng hít.
Tuy nhiên, sẽ không có vắc xin COVID-19 thế hệ thứ hai nào sẵn sàng được đưa ra sử dụng, ít nhất là vào mùa hè này. Nhiều loại vắc xin, bao gồm cả loại vắc xin mà Altimmune đang nghiên cứu phát triển, sớm nhất được công bố cũng phải đến đầu năm sau. Các nhà khoa học khẳng định không có loại vắc xin nào có thể mang tất cả các đặc tính mong muốn.
Theo các nhà khoa học, gần 8 tỷ cư dân của Trái đất đều sẽ phải cần tiêm 1 đến 2 mũi tiêm vắc xin thế hệ đầu và có thể là mũi tiêm đẩy. Sau đó, mới có thời gian để tiến hành nghiên cứu và áp dụng những thử nghiệm tiếp theo.
“Sâu và rộng” là điều mà nhà tiêm chủng, dược sĩ và lãnh đạo y tế công cộng John Grabenstein kỳ vọng có ở một loại vắc xin COVID-19 thế hệ thứ hai. Ông mong đợi vắc xin COVID-19 thế hệ tiếp theo có thể bảo vệ chống lại các biến thể khác nhau của coronavirus và các bệnh về đường hô hấp và lý tưởng nhất là khoảng cách giữa giữa các lần tiêm là khoảng 1 thập kỷ.
Scott Hensley, một nhà miễn dịch học về virus tại Đại học Y khoa Perelman, Đại học Pennsylvania (Mỹ) cho biết hiện vẫn chưa biết liệu các loại vắc-xin hiện tại sẽ tồn tại trong bao lâu – hoặc liệu chúng ta có cần thuốc tăng cường hay không. “Thời gian sẽ trả lời” – ông Hensley cho hay.
Hầu hết các công ty đầu tư vào phát triển vắc xin COVID-19 đều cho rằng – thậm chí đang theo đuổi ý tưởng – các mũi tiêm đẩy thông thường sẽ là cần thiết. Stanley Erck, chủ tịch kiêm giám đốc điều hành của Novavax, công ty có kế hoạch sớm công bố dữ liệu về hiệu quả của vắc xin cho biết, các nghiên cứu trên khỉ cho thấy việc tiêm liều nhắc lại một năm sau khi tiêm vắc xin ban đầu mang lại “kết quả ngoạn mục”.
Theo tiến sĩ Paul Offit, giám đốc Trung tâm Giáo dục vắc xin tại Bệnh viện Nhi Philadelphia, COVID-19 sẽ không phải là đại dịch mãi mãi, nhưng virus gây ra bệnh có thể sẽ tồn tại vô thời hạn, giống như bệnh cúm. Chúng ta cần phải tiêm vắc xin khi mà loại virus này còn tồn tại trên thế giới. Nhưng khi virus thay đổi, khả năng miễn dịch mà vắ xin đem lại mất dần và luôn phải được cải thiện.
Để hiểu khả năng miễn dịch kéo dài bao lâu, các nhà nghiên cứu thường xem xét các kháng thể trong máu, chúng bắt đầu giảm đi vài tháng sau khi nhiễm bệnh và ở mức độ thấp hơn sau khi tiêm chủng. Tiến sĩ Betty Diamond, một nhà miễn dịch học và chuyên gia về bệnh thấp khớp tại Viện Nghiên cứu Y khoa Feinstein ở New York, cho biết hệ thống miễn dịch có tuyến phòng thủ thứ hai, được gọi là tế bào T, không dễ nghiên cứu. “Nếu các tế bào T này tốt, chúng ta có thể được bảo vệ lâu hơn rất nhiều so với lượng kháng thể đề xuất” – ông Diamond cho hay.
Các nhà lãnh đạo trong cuộc đua vắc xin không chờ đợi cho đến khi sự bảo vệ suy yếu. Họ đang thử nghiệm những cách tốt nhất để tạo ra các mũi tiêm đẩy.
Không rõ cách tiếp cận nào sẽ hiệu quả nhất, nhưng một số công ty, bao gồm cả Moderna, đang thử nghiệm xem con người có được bảo vệ tốt hơn hay không nếu họ nhận được một liều bổ sung của cùng một loại vắc xin hoặc một mũi tiêm được điều chỉnh cho một hoặc nhiều biến thể đang lưu hành.
Moderna, nhà sản xuất một trong ba loại vắc xin COVID-19 được phép sử dụng ở Mỹ, sử dụng trí tuệ nhân tạo và máy học để cố gắng dự đoán các đột biến có thể gây ra vấn đề và đưa ra thiết kế vắc xin để giải quyết chúng. Melissa J. Moore – Giám đốc nghiên cứu nền tảng của Moderna cho biết.
Không rõ có bao nhiêu biến thể và vi rút mà vắc xin mRNA như Moderna có thể bảo vệ chống lại đồng thời, nhưng Moore cho biết công ty của bà có thể tạo ra ít nhất 6 loại vắc xin trong một và có thể là 10. Một số có thể bao gồm các biến thể SARS-CoV-2, cùng với một số bệnh cúm chủng và virus đường hô hấp khác.
Theo bà Moore, bất kỳ loại vắc xin Moderna được sửa đổi nào cũng sẽ có liều lượng thấp hơn so với liều lượng ban đầu. Công ty đã sử dụng liều cao trong vắc xin ban đầu để đảm bảo hiệu quả, nhưng bà cho biết công ty của bà tự tin rằng liều lượng có thể giảm xuống, giảm tác dụng phụ mà không ảnh hưởng đến khả năng bảo vệ.
Những nỗ lực thế hệ vắc xin tiếp theo
Cả vắc xin của Moderna và một loại của Pfizer-BioNTech, được ủy quyền đầu tiên tại Mỹ, đều được sản xuất nhanh chóng, có hiệu quả cao và dựa trên công nghệ gọi là mRNA. Một công ty của Đức, CureVac, bắt đầu hoạt động trong lĩnh vực mRNA nhiều năm trước, cũng đang cố gắng bắt kịp và có thể nhảy vọt trong thị trường mũi tiêm đẩy.
Giám đốc công nghệ của CureVac – bà Mariola Fotin-Mleczek cho biết dữ liệu ban đầu về hiệu quả và độ an toàn của CureVac sẽ được công bố bất cứ lúc nào, nhưng công ty đã tập trung vào vắc xin thế hệ thứ hai, dự kiến sẽ sẵn sàng đưa ra thị trường muộn nhất vào cuối năm nay.
Phiên bản thứ hai của vắc xin CureVac được cho biết sẽ kích hoạt phản ứng miễn dịch cao hơn so với phiên bản đầu tiên với liều lượng thấp hơn và sẽ không gặp phải các vấn đề về bảo quản lạnh của các vắc xin mRNA khác. Tuy nhiên, hiện chưa rõ sẽ cần một hay hai liều để bảo vệ lâu dài.
Bà Fotin-Mleczek cho hay vắc xin của CureVac có thể thu hút các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, bởi vì liều lượng thấp sẽ giữ cho giá thành của vắc xin tương đối rẻ và các yêu cầu đơn giản về bảo quản sẽ giúp dễ dàng phân phối.
CureVac tung ra vắc xin thế hệ đầu tiên vào mùa hè này và hy vọng có thể sản xuất phiên bản vắc xin thứ hai trong năm nay.
… Đến thời không cần những mũi tiêm
Một số công ty đang nghiên cứu về loại vắc xin có thể được cung cấp mà không cần kim tiêm.
Nhiều người ủng hộ ý tưởng vắc xin dạng xịt, khi các giọt nhỏ vắc xin có thể xâm nhập vào cơ thể qua mũi, sau đó đi vào đường hô hấp. Khu vực này được lót bằng chất nhầy và việc xây dựng cái gọi là khả năng miễn dịch niêm mạc sẽ ngăn ngừa nhiễm virus.
Ông Roberts thuộc công ty dược Altimmune (Mỹ) cho biết, vắc xin COVID-19 đi qua đường mũi có khả năng tránh được các tác dụng phụ – chẳng hạn như sốt và đau nhức cơ bắp, có thể đi kèm với các mũi tiêm ở cánh tay. Ông cho biết, trong các thử nghiệm, vắc xin cúm qua đường mũi, các tác dụng phụ nhẹ đến mức không có sự khác biệt giữa vắc xin hoạt tính và giả dược nước muối.
Vắc xin dạng hít với các tác dụng phụ hạn chế sẽ hữu ích để bảo vệ trẻ nhỏ hơn, những trẻ không đủ điều kiện nhận vắc xin COVID-19. Loại vắc xin như Altimmune đang phát triển sẽ có lợi thế ở các nước không có nhiều nguồn tài chính bởi không yêu cầu đông lạnh hoặc thậm chí làm lạnh trong nhiều tuần và có thể được phân phối mà không cần chuyên gia y tế được đào tạo chuyên sâu.
Công ty dự kiến sẽ công bố dữ liệu thử nghiệm giai đoạn đầu vào tháng tới và nếu mọi việc suôn sẻ, sẽ nộp đơn xin phê duyệt của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ vào đầu năm tới. Altimmune đang thử nghiệm cả một và hai liều nhưng hy vọng một liều là đủ.
Mặc dù hầu hết các loại vắc xin đều nhắm mục tiêu vào protein “đột biến” đặc biệt ở bên ngoài của vi rút SARS-CoV-2, vắc xin COVID-19 của ứng cử viên của ImmunityBio (Mỹ) lại bao gồm mục tiêu thứ hai là vi rút, hy vọng tránh được các vấn đề với các biến thể và kích thích nhiều hơn phản ứng dài hạn của tế bào T.
ImmunityBio đang thử bốn cách phân phối khác nhau – một mũi tiêm, một giọt nhỏ dưới lưỡi, một viên thuốc và một thuốc xịt mũi – và hình dung ra sự pha trộn và kết hợp, và có thể sau đó sẽ tiêm một mũi để giảm nguy cơ nhiễm trùng và khả năng lây lan virus qua đường hô hấp. ImmunityBio cho hay đã được phê duyệt một thử nghiệm vào tuần trước, theo đó sẽ tiến hành thử nghiệm vắc xin này như một liều thuốc tăng cường cho các nhân viên y tế Nam Phi đã được tiêm chủng.
Ông Hensley nhận định rằn việc các công ty đầu tư tiền và nghiên cứu vắc xin thế hệ tiếp theo là điều hợp lý, nhưng vấn đề cấp bách hơn là cung cấp vắc xin sẵn có cho nhiều người hơn tại thời điểm hiện tại. “Chúng ta có một giải pháp thực tế, hữu hình cho tình trạng hiện tại là cung cấp vắc xin cho tất cả mọi người” – ông Hensley khẳng định.
Nguyễn Thị Thanh Huyền tổng hợp