Thông thường, trong suốt quá trình tiêu hóa, các chất dinh dưỡng từ thức ăn được hấp thu bởi ruột non, đưa vào máu và đến các mô, cơ và các cơ quan để hỗ trợ thực hiện các chức năng duy trì sự sống, xây dựng và phát triển cơ thể. Sự tiêu hóa bao gồm cả quá trình cơ học và sự biến đổi hóa học thức ăn nhờ enzyme, bắt đầu từ việc nhai, nghiền, cắt thức ăn đến sự nhào trộn bởi dịch dạ dày và sự hấp thụ trong ruột non, kết hợp sự thủy phân của enzyme nhờ dịch dạ dày, tuyến tụy và sự bài tiết dịch mật. Các sản phẩm cuối cùng của quá trình tiêu hóa được hấp thụ qua các tế bào biểu mô ruột. Kém hấp thu có thể chuyên biệt chỉ với một hoặc một số loại chất cụ thể như: protein, lipid, vitamin… nhưng cũng có thể xảy ra với tất cả các loại chất.
Hội chứng kém hấp thu là tình trạng cơ thể thất bại trong việc hấp thu các chất dinh dưỡng, vitamin và khoáng chất từ thực phẩm. Hội chứng kém hấp thu xảy ra khi các chất dinh dưỡng không được hấp thu thật sự và tối đa trong suốt quá trình tiêu hóa. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt của các vitamin, protein, khoáng chất, carbohydrat và các chất dinh dưỡng khác quan trọng cho sự phát triển và sự điều hòa của cơ thể.
Bệnh Crohn, viêm loét đại tràng là những nguyên nhân gây chứng kém hấp thu.
Đi tìm nguyên nhân
Kém hấp thu không phải là một bệnh lý riêng biệt mà có thể là hậu quả của rất nhiều tình trạng khác nhau cộng hưởng tạo nên, hầu hết các nguyên nhân đó là hiếm gặp. Chính vì vậy, đa số là khó xác định nguyên nhân của hội chứng này. Một số bệnh lý hoặc tình trạng có thể là lí do gây kém hấp thu gồm: Chế độ ăn uống nghèo nàn chất dinh dưỡng. Tình trạng dư thừa lớp màng nhầy bao phủ niêm mạc ruột. Sự mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Các bệnh lý của tuyến tụy, gan, túi mật và ống mật. Các bệnh lý của ống tiêu hóa như viêm đại tràng, viêm ruột từng vùng (bệnh Crohn), viêm túi thừa, hội chứng ruột kích thích… Dị ứng thức ăn. Rối loạn dung nạp lactose. Nhiễm ký sinh trùng đường ruột: giun sán, amip… Sử dụng quá nhiều rượu hoặc các thuốc nhuận tràng, thuốc kháng acid… Tình trạng táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài. Ảnh hưởng của các điều trị tiến hành trên ruột: xạ trị, phẫu thuật cắt ngắn đoạn ruột…
Hội chứng kém hấp thu có thể còn do khẩu phần ăn không cân đối (ảnh minh họa).
Dấu hiệu nhận biết
Triệu chứng phổ biến nhất của hội chứng kém hấp thu là tiêu chảy, tuy nhiên không phải xảy ra ở tất cả các trường hợp. Các triệu chứng thường gặp khác bao gồm táo bón, đầy bụng, khó tiêu hoặc thay đổi tính chất phân (phân nhạt màu, phân mỡ, phân sống…). Bệnh cũng có thể gây ảnh hưởng đến các nhiều cơ quan trong cơ thể, biểu hiện bởi sự suy giảm trạng thái tâm thần (trầm cảm, giảm khả năng tập trung…); yếu cơ hoặc tình trạng chuột rút; da khô, dễ xuất hiện các vết bầm tím do xuất huyết; tóc khô, dễ gãy rụng hoặc tình trạng suy giảm thị lực, nhất là vào ban đêm. Không những vậy, người mắc hội chứng kém hấp thu thường dễ mệt mỏi, sụt cân hoặc chậm phát triển thể chất vì tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng.
Đối với trẻ nhỏ, cần cảnh giác với hội chứng kém hấp thu qua hiện tượng không dung nạp sữa ở trẻ. Đây là tình trạng bé có phản ứng bất lợi với thành phần dưỡng chất của sữa, gồm không hấp thụ đường lactose do thiếu men lactase và dị ứng đạm sữa. Hội chứng kém hấp thu có thể còn do khẩu phần ăn không cân đối, do rối loạn tiêu hóa, loạn khuẩn đường ruột hoặc do trẻ không đủ các enzyme tiêu hóa khiến việc chuyển hóa thức ăn trở nên kém. Đặc biệt trẻ ở độ tuổi ăn dặm, do sự thay đổi chế độ ăn đột ngột khi bắt đầu chuyển từ ăn sữa sang thức ăn khác sữa, nên thường thiếu men vi sinh giúp cho khả năng hấp thụ, dẫn đến rối loạn tiêu hóa thể hiện qua các triệu chứng đầy hơi, trướng bụng, táo bón, tiêu chảy, phân sống…
Quá trình kém hấp thu không chỉ ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, mà còn tác động xấu đến sự tăng trưởng và phát triển của trẻ. Sự suy giảm các vitamin, khoáng chất và chất dinh dưỡng quan trọng khác có thể làm trẻ chậm phát triển tinh thần và thể chất, nguy cơ suy dinh dưỡng, suy giảm miễn dịch. Do đó nếu trẻ có những dấu hiệu nghi ngờ kém hấp thụ, thì nên đưa trẻ đi khám và tư vấn dinh dưỡng.
BS. Hồng Hà
Suckhoedoisong.vn