Bệnh da tiếp xúc do côn trùng là bệnh thường xuất hiện trong mùa mưa lũ nhiều khi đã trở thành dịch làm người bệnh hoang mang và lo lắng.
Căn nguyên và cách lây truyền của bệnh này là do côn trùng, tên khoa học Paederus.
Thủ phạm gây bệnh
Paederus là một loại côn trùng thuộc họ cánh cứng (Ataphylimidac) có khoảng 1.400 – 20.000 giống rất giống nhau thường gặp là P. literalis, P. fuscipes, P.caligatus và Paederus mình dài, thanh 7 – 10 mm thoạt nhìn như con kiến do đó đồng bào ta hay gọi thành nhiều tên khác nhau: kiến hoang, kiến kim, kiến lác, kiến gạo, cằm cặp, kiến nhốt, kiến cong đít… Kiến này có 3 đôi chân bụng có đốt trong đó có một đốt màu đỏ, bay và chạy rất nhanh, chúng thường sống ở ven ruộng quanh gốc rạ, ở bãi cỏ, gần vùng nước, ruộng rau, trong những nơi đang xây dựng dở dang… Trong thân kiến khoang có chất Pederin gây cháy bỏng da giống như chất Căngtadin của sâu ban miêu và chất phospho ở con giời.
Sau những ngày mưa lũ làm ngập đồng ruộng, ao hồ, kiến khoang theo côn trùng, theo ánh đèn bay vào nhà, những người làm việc dưới ánh đèn bị côn trùng rơi vào cổ, mặt, thân mình vô tình giơ tay đập bẹp côn trùng và chất Pedirin có trong côn trùng dây vào da. Có khi côn trùng rơi vào bể tắm, bồn tắm hoặc bám vào khăn mặt, quần áo. Người bệnh không chú ý xát phải côn trùng gây thành viêm da bọng nước (có trường hợp người bệnh giết côn trùng và đưa tay quệt lên da và nổi thành bệnh).
Dấu hiệu nhận biết
Sau khi tiếp xúc với côn trùng bệnh nhân thấy ngứa, rát, nóng bỏng tại chỗ, sau 6 – 12h xuất hiện các đám vết màu đỏ, hơi nề thành vệt, kích thước từ 1 – 5cm, rộng 3 – 4 mm, sau 1 – 3 ngày xuất hiện các mụn nước trên da đỏ, lấm tấm sau đó xuất hiện bọng nước và bọng mủ. Theo thống kê, 100% biểu hiện bằng vết đỏ, nền cộm và nóng rát tại chỗ; 80% có tổn thương ở đầu, cổ, mặt và nửa trên thân mình; 60% có xuất hiện tổn thương vào buổi sáng; 3,82% có sưng và nề hai mi mắt. Một số trường hợp có hình ảnh đối xứng khớp với nhau
Diễn biến tổn thương
Ban đầu bệnh nhân thấy đau, hơi ngứa, rát tại chỗ căng da biểu hiện đỏ ở một vùng da. Sau 6 – 12h thành một đám hơi nề, đỏ cộm, thành vệt, trên nền đỏ nổi thành mụn nước to nhỏ không đều đường kính từ 1 – 5mm. Từ 1 – 3 ngày sau thành phỏng nước, phỏng mủ, lúc này cảm giác đau tăng lên có thể kèm theo cảm giác ngây ngay sốt, mệt mỏi khó chịu, nổi hạch, đau ở vùng cổ nách, bẹn tương ứng với tổn thương. Nếu tổn thương ở gần mắt có thể sưng húp cả hai mắt 5 – 7 ngày sau mới hết, ở bẹn có thể nổi hạch bẹn sưng đau, đi lại khó khăn, các phỏng nước, phỏng mủ tiến triển sau 4 – 5 ngày thì đóng vẩy tiết khô dần, khi rụng vẩy để lại vết sẫm màu da. Có trường hợp bệnh nhân nổi một vết đỏ lấm tấm mụn nước nhỏ, hơi ngứa, tổn thương lặn sau 3 – 5 ngày không thành phỏng nước, phỏng mủ. Trong mùa mưa, một bệnh nhân có thể bị đi bị lại 2 – 4 lần, trong tập thể có thể có 10 – 12% người bị, bệnh có thể kéo dài 5 – 20 ngày.
Nguyên tắc điều trị tổn thương
Nếu chỉ có dát đỏ, vết đỏ người bệnh chỉ cần điều trị tại nhà: dùng nước muối loãng 9‰ chấm ngày 3 – 4 lần nhằm trung hòa độc tố của côn trùng, tránh rửa nước nhiều, tránh kỳ cọ làm da tróc vẩy. Nếu trường hợp đau rát nhiều, người bệnh có thể đến các cơ sở y tế chuyên khoa da liễu khám và điều trị bằng các thuốc chuyên khoa từ 4 – 6 ngày, điều trị bệnh nhân sẽ khỏi bệnh
Nếu tổn thương nhiễm trùng hóa mủ dùng các dung dịch thuốc màu: Milian, Xanh metylen, thuốc tím pha loãng, sau 4 – 5 ngày tổn thương hết viêm, bong vẩy tiết cho các loại crem, mỡ kháng sinh hoặc corticoid. Trường hợp sốt có biểu hiện nhiễm trùng toàn thân có thể dùng kháng sinh kết hợp với kháng histamin tổng hợp và corticoid nhẹ để uống.
Phòng bệnh
Để phòng tránh bệnh, cần phát quang bụi rậm xung quanh nhà để tránh nơi côn trùng cư ngụ. Đêm ngủ nên đóng kín cửa, nằm màn. Khi phơi quần áo nên lấy sớm vào để tránh côn trùng ẩn nấp trong đó. Nếu thấy côn trùng bò lên da thì nên lấy giấy hoặc thổi côn trùng đi, không nên bắt, chà xát hoặc giết nó gây thương tổn và chất tiết tiếp xúc với da nhiều hơn. Khi phát hiện côn trùng gần khu vực sống nên đóng cửa hoặc dùng lưới rất nhỏ để ngăn côn trùng không vào trong nhà, trong phòng. Trước khi ngủ hoặc trước khi mặc đồ thì nên kiểm tra giường chiếu, chăn màn, quần áo trước khi sử dụng, nếu phát hiện côn trùng bám trên quần áo không mặc nữa và đem đi giặt.
- NGÔ XUÂN NGUYỆT