Mặc dù testosterone được xem là một hormone nam, nhưng trên thực tế, cơ thể phụ nữ cũng sản sinh một lượng nhỏ testosterone trong buồng trứng và tuyến thượng thận.
Cùng với hormone sinh dục nữ estrogen, testosterone đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển và duy trì mô và xương cũng như sức khỏe của người phụ nữ. Tuy nhiên, sẽ ra sao khi lượng testosterone trong cơ thể phụ nữ cao hơn bình thường?
Dấu hiệu testosterone cao ở phụ nữ
Sự mất cân bằng testosterone có thể ảnh hưởng đến ngoại hình và sức khoẻ của phụ nữ. Nếu cơ thể sản sinh quá nhiều testosterone, chu kỳ kinh nguyệt có thể trở nên thất thường hoặc mất hẳn, lông trên mặt và trên cơ thể nhiều hơn bình thường. Người phụ nữ có thể xuất hiện các tình trạng như: Mọc mụn trứng cá, giọng nói trầm hơn, tóc thưa hơn, thậm chí bị hói, tăng cân, âm vật lớn hơn bình thường, giảm hoặc mất ham muốn tình dục, thay đổi tâm trạng, giảm kích thước vú. Mức độ nghiêm trọng của dư thừa testosterone ở phụ nữ có thể gây ra chứng béo phì và vô sinh.
Testosterone cao và các yếu tố nguy cơ
Testosterone cao ở phụ nữ thường là do có bệnh tiềm ẩn, như tăng sản thượng thận bẩm sinh (CAH). Những người bị CAH thiếu một trong các loại enzym cần thiết để điều chỉnh sản xuất các hoocmon, vì vậy tiết ra quá ít cortisol và quá nhiều testosterone. Ở trẻ gái có thể có tình trạng tăng trưởng nhanh nhưng lại có chiều cao thấp hơn bình thường khi trưởng thành, lông mu xuất hiện sớm. Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), một rối loạn nội tiết thông thường ảnh hưởng đến phụ nữ ở độ tuổi sinh đẻ cũng liên quan tới tình trạng testosterone cao. Hội chứng buồng trứng đa nang là hậu quả của testosterone quá cao, bệnh có thể phát triển ở bất kì lứa tuổi nào sau khi dậy thì. PCOS phát triển vì testosterone ngăn cản trứng không thể rụng khỏi nang. Vì nang không mở nên trứng và dịch tích tụ trong buồng trứng, hình thành nên tình trạng giống như có vô số nang trứng. Tiểu đường typ 2 thường có nguyên nhân do béo phì và dẫn đến sản xuất quá nhiều insulin, mà insulin khiến buồng trứng sản xuất nhiều testosterone hơn. Vì vậy béo phì, tiểu đường typ 2 (kháng insulin), testosterone cao và hội chứng PCOS thường xảy ra chung với nhau sau một thời gian phát triển đủ dài.
Để chẩn đoán testosterone cao ở phụ nữ có thể thông qua thăm khám, xét nghiệm máu. Thông thường, máu sẽ được lấy vào buổi sáng khi mức testosterone cao nhất (khoảng 15-70 nanograms/deciliter). Siêu âm có thể cho biết người phụ nữ có bị hội chứng buồng trứng đa nang hay không.
Điều trị
Việc điều trị testosterone cao sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân cơ bản của nó. Thay đổi chế độ sinh hoạt và dùng thuốc thường được áp dụng.
Một khi hội chứng PCOS phát triển do testosterone cao mạn tính thì nguy cơ ung thư tử cung sẽ tăng nếu bị mất kinh nguyệt (đối với phụ nữ chưa đến tuổi mãn kinh). Vì vậy phải “kích hoạt” kinh nguyệt hoạt động trở lại để giảm rủi ro ung thư. Điều này có thể thực hiện bằng cách uống viên bổ sung progesterone hay thuốc ngừa thai chứa estrogen và progesterone một cách đều đặn. Nếu mắc hội chứng PCOS thì lợi ích của thuốc ngừa thai là rất rõ. Thông thường phụ nữ phải uống thuốc ngừa thai trong sáu tháng mới nhận thấy thay đổi ở các triệu chứng liên quan đến testosterone cao, chẳng hạn như giảm mọc râu (đặc biệt là trên môi trên) và mụn.
Tuy nhiên, thuốc ngừa thai có thể không phù hợp với những phụ nữ đang có mong muốn mang thai, và chúng cũng có thể gây ra những phản ứng phụ bất lợi như giảm ham muốn, tâm trạng thất thường, tăng cân, nhức đầu, đau ngực và buồn nôn. Sử dụng thuốc kháng androgen là một lựa chọn khác cho phụ nữ có testosterone cao mạn tính, đặc biệt nếu họ không bị bệnh tiểu đường và không muốn uống thuốc ngừa thai.
Đối với phụ nữ có testosterone cao, tình trạng rậm lông có thể đem đến những trở ngại về tâm lý và mất thẩm mỹ. Để cải thiện tình trạng này có thể dùng phương pháp kiểm soát lông không mong muốn bằng laser hoặc xung điện. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị này sẽ không giải quyết được sự mất cân bằng hormon cơ bản. Và hơn nữa phải điều trị làm nhiều đợt. Lưu ý rằng các phương pháp điều trị loại bỏ lông có thể gây ra các phản ứng phụ, và chúng có thể có các nguy cơ liên quan khác. Một số phụ nữ chọn cách giảm lông trên khuôn mặt và cơ thể của mình bằng cách cạo, tẩy lông, hoặc sử dụng các hóa chất tẩy trắng làm cho lông có mầu nhạt hơn, khó nhìn thấy hơn.
Cố gắng đạt và duy trì trọng lượng khỏe mạnh: Nghiên cứu cho thấy, những phụ nữ cố gắng đạt và giữ được trọng lượng cơ thể phù hợp, khỏe mạnh có thể giúp giảm các triệu chứng của sự mất cân bằng nội tiết tố. Cụ thể chỉ cần giảm 5 – 10 % trọng lượng cơ thể đã có thể cải thiện triệu chứng của PCOS, giảm mức testosterone, và ngăn ngừa các biến chứng, kể cả vô sinh. Liên quan đến tình trạng testosterone cao còn có bệnh tiểu đường typ 2, vì vậy việc thay đổi lối sống, kiểm soát đường huyết cũng là một biện pháp điều trị có hiệu quả nhất định. Một chế độ ăn tăng cường estrogen thực vật (đậu nành và các chế phảm từ đậu nành), giảm tiêu thụ chất béo, giảm cacbohydrat tinh chế… có thể giúp hỗ trợ điều trị testosterone cao.
- Nguyễn Thị Lý