Hoàn cảnh tự nhiên và xã hội luôn luôn tồn tại tác động vào con người, nhưng bệnh tật chỉ xảy ra do sự thay đổi nội tại bên trong, đó là sự giảm sút sức đề kháng, còn gọi là chính khí hư, làm cơ thể không thích ứng được với ngoại cảnh.
Một trong những nguyên nhân gây bệnh theo y học cổ truyền là ngoại nhân, bao gồm: Hoàn cảnh thiên nhiên (khí hậu, địa lý) ảnh hưởng đến con người qua lục khí (phong, hàn, thử, thấp, táo, hỏa).
Trong đó, “thử” là dương tà hay gây sốt và hiện tượng viêm nhiệt, khát, mạch hồng, ra mồ hôi. Thử hay đi lên trên, tản ra ngoài (thăng tán) làm mất tân dịch (gây ra mồ hôi nhiều, mất nước và điện giải có thể gây hôn mê, trụy mạch). Trường hợp nhẹ gọi là thương thử, nặng gọi là trúng thử, hay phối hợp với thấp lúc cuối hạ sang thu, gây ra các chứng tiêu chảy, lỵ.
- Thương thử: Sốt về mùa hè, vật vã, khát, mỏi mệt.
- Trúng thử: Say nắng (nhẹ thì hoa mắt chóng mặt, nặng thì đột nhiên hôn mê, bất tỉnh nhân sự), khò khè ra mồ hôi lạnh, chân tay quyết lạnh.
- Tiêu chảy hay gặp về cuối mùa hè, lỵ, tiêu chảy nhiễm trùng.
Các vị thuốc thanh nhiệt giải thử (dùng cho các trường hợp thương thử, trúng thử):
Lá sen (hà diệp): Vị đắng, tính bình. Quy kinh can, vị. Tác dụng: Thanh nhiệt giải thử, thanh phát tỳ dương; dùng để chữa sốt mùa hè, say nắng. Liều dùng: 4- 12g/ngày.
- Dưa hấu (tây qua): Vị ngọt, tính hàn. Quy kinh tâm, vị. Tác dụng: Thanh nhiệt giải thử, sinh tân, chỉ khát, lợi niệu; dùng ép nước uống khi bị thương thử, trúng thử nhẹ.
Ngoài bù nước bằng nước ép dưa hấu ra, các loại khác như nước ép lê, cam, dưa chuột, mía… cũng có thể được dùng.
Cháo loãng cũng là một phương pháp bổ sung nước và điện giải tốt. Nấu cháo loãng từ đậu xanh, bạch biển đậu, ý dĩ và một chút gia vị, dùng rất tốt trong những ngày nóng bức, cơ thể mệt mỏi, đầu nặng, mắt hoa, phiền nóng trong ngực.
Đinh Hạnh (tổng hợp)