Theo sách Vân Đài loại ngữ của Lê Quý Đôn, thuốc lá xuất hiện ở nước ta từ đời vua Lê Thần Tông nhà Hậu Lê, do người Ai Lao (người Lào) đem đến trồng, từ đó hút thuốc trở thành thói quen trong giao tiếp xã hội. Nhưng đến nay, qua nhiều công trình nghiên cứu khoa học, thuốc lá đã, đang gây ra những hiểm họa khôn lường về sức khỏe con người. Thuốc lá chính là thủ phạm của 6/8 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu thế giới. Tại Việt Nam, 90% ca ung thư phổi có nguyên nhân từ hút thuốc lá. Những người có nguy cơ mắc ung thư cao gấp 10 lần người không hút và nếu hút 20 điếu thuốc/ngày, nguy cơ mắc ung thư cao gấp 26 lần người không hút.
Tuổi thơ chúng tôi thế hệ 7X lớn lên với khói thuốc lào của cha chú, với khói thuốc lá của anh em, bạn bè. Không hút nhưng chúng tôi cũng nghe và biết đến những Marlboro, Salem, Craven, Camel, White Horse, Dunhill, Jet, Hêro… là những loại thuốc lá ngoại có giá thành cao đến những loại thuốc lá phổ biến do Việt Nam sản xuất như: Điện Biên, Sông Cầu, Tam Đảo, Ba Đình, Hồng Hà, Trường Sơn rồi sau này là Thăng Long, Sài Gòn, Vinataba… Với lũ con gái chúng tôi, điều chúng tôi quan tâm nhất đến thuốc lá là những vỏ bạc bên trong mỗi bao thuốc. Vỏ bạc bao thuốc lá một thời được chúng tôi tích chữ để tạo nên những chiếc rèm cửa sổ lung linh. Chúng được cắt thành sợi với chiều rộng khoảng 2- 3cm, chiều dài do nhiều sợi nối lại, gấp lên xuống xong, cuộn nhẹ lại, nhiều sợi treo lên làm rèm khi có gió những sợi vỏ bạc bay trông như sóng lượn rất đẹp. Hoặc lấy vỏ bạc gấp thành hình quả trám xen với những hình trám bằng báo, vở học sinh điểm tô cho những chiếc rèm cửa tự tạo. Nhưng, vỏ bao bạc không nhiều bởi thuốc lá lúc này vẫn có giá thành khá cao, thuốc lào vẫn là thức hút chủ yếu, chỉ khi nhà có đám hiếu, hỉ mới mua thuốc lá. Thuốc lá lúc này được đưa vào trong đám hỏi bên cạnh trầu cau, bánh trái, rượu bao giờ cũng phải có đôi ba “cây” (một hộp gồm 10 bao) thuốc lá. Hình ảnh cô dâu mời trà, chú rể mời thuốc đã trở thành nét quen trong những đám cưới hỏi. Và trong các đám hiếu, bên cạnh ấm nước chè xanh, đĩa trầu cau còn là đôi ba bao thuốc lá bóc sẵn để mời những người đi dự đám.
Qua thời gian, hút thuốc lá trở thành thói quen phổ biến của nhiều người, từ già đến trẻ, từ cán bộ, công chức, viên chức đến người lao động và mọi thành phần trong xã hội. Mặc dù, trong thành phần thuốc lá có chất nicotine gây nghiện nhưng nhiều người cho rằng hút thuốc lá giúp họ giảm stress, giảm cân, là thói quen giao tiếp rất khó bỏ… Ngay khi các phong trào thực hành theo đời sống mới, xây dựng đời sống sống văn hóa được phát động, trong đó có tuyên truyền, khuyến cáo, vận động người dân không hút thuốc lá trong các đám hiếu, hỉ cũng chỉ được một thời gian rồi lại lắng xuống. Đến khi những vỏ bao thuốc lá bắt buộc có nhưng câu chữ và hình ảnh cảnh báo sự nguy hiểm khi hút, nhiều người mới quan tâm, chú ý và có nhiều người đã cai nghiện thành công.
Tuy đã có biến chuyển ở một mức độ nhất định nhưng Việt Nam vẫn được xếp vào danh sách quốc gia số lượng người hút thuốc lá cao trên thế giới. Bởi hiện nay có nhiều người thay thế kiểu hút thuốc lá truyền thống sang hút thuốc lá điện tử. Thuốc lá điện tử là loại thuốc cung cấp dạng khí được tạo ra do đốt cháy dung dịch mà người dùng hít vào cơ thể. Thuốc lá điện tử được quảng cáo ít gây hại đến sức khỏe người dùng, không ảnh hưởng đến những người xung quanh và vẫn mang lại cảm giác thỏa mãn như khi hút thuốc lá thông thường. Thực chất, thuốc điện tử vẫn chứa chất nicotine gây nghiện cùng nhiều chất độc hại khác chứ không vô hại như nhiều người quan niệm. Nhiều công trình nghiên cứu khoa học khẳng định, hút thuốc lá điện tử có nguy cơ gây ung thư cùng nhiều bệnh tật khác, không giúp cai nghiện mà còn gây nghiện tương đương như thuốc lá thông thường. Vì vậy, hãy thay đổi các quan niệm về ứng xử, giao tiếp liên quan đến thuốc lá và người lịch sự, có văn hóa bây giờ chính là người không hút thuốc lá.
Mậu Ngọ